Εισαγωγή στη λαογραφία part1

Αντικείμενο λαογραφίας: λαϊκός πολιτισμός

Λαός: Δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως κάτι χωρίς κοινωνική υπόσταση αλλά ιστορικά και κοινωνικά. Δεν είναι εκτός της ιστορίας. Δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε την έννοια "το πνεύμα του λαού" γιατί ο λαός δεν είναι κάτι μεταφυσικό αλλά έχει ιστορική υπόσταση καθώς αλλάζουν οι εποχές. Σήμερα, έχουμε μετατοπίσει το ενδιαφέρον από την ιστορική στην κοινωνική φύση του λαού.

Πολιτισμός: Ο πολιτισμός χρησιμοποιείται με έναν αξιολογικό τρόπο, ο οποίος προκύπτει από μια εθνοκεντρική αντίληψη η οποία παρουσιάζεται στην Ευρώπη. Σήμερα ο πολιτισμός είναι ό,τι παράγει μια κοινωνία. Δεν έχει πλέον αξιολογική αντιμετώπιση (και ο πόλεμος, παρόλο που είναι αρνητικός, αποτελεί στοιχείο πολιτισμού). Είναι ιστορικό προϊόν, παράγεται ιστορικά και κοινωνικά και αλλάζει καθώς αλλάζει η ιστορία. Με τη σύγχρονη αντίληψη δεν κρίνουμε τον πόλεμο ηθικά ή αξιολογικά.

Ιστορία ιδεών στο χώρο της λαογραφίας:

Το ελληνικό κράτος απέκτησε τη μορφή που έχει σήμερα με το τέλος των βαλκανικών πολέμων. Μέχρι τότε ήταν υπό την μουσουλμανική επιρροή και επικρατούσε το αίτημα της εθνικής ολοκλήρωσης. ήταν αίτημα που αφορούσε ομοιογένεια εθνολογική και συνέχεια στο χρόνο. Πέρα από αυτό υπάρχουν αμφισβητήσεις σχετικά με το κατά πόσο ο λαός που κατοικούσε στην Ελλάδα ήταν ομοιογενής και αν προερχόταν από τους αρχαίους Έλληνες. Ένας από αυτούς ήταν ο Φαλμεράγιερ. Αυτός ήταν λάτρης του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και άρχισε να γράφει για την Ελλάδα λέγοντας ότι οι Έλληνες ήταν ένα κράμα εθνοτήτων. Οι Έλληνες επιζητούσαν την ομοιογένεια και τη συνέχειά τους. Έπρεπε λοιπόν να προσπαθήσουν να αποδείξουν την ταυτότητά τους στους άλλους προκειμένου να εξασφαλίσουν την βοήθεια των ευρωπαίων σε μια δύσκολη γι' αυτούς στιγμή. Έτσι ο Φαλμεράγιερ τους οδήγησε να κάνουν έρευνες και να στοιχειοθετήσουν κάποια πράγματα ώστε να απαντήσουν σε όσα αυτός έλεγε. Ο Φαλμεράγιερ υποστήριζε ότι Έλληνες εννοούμε την ανθρώπινη φυλή που κατοικούσε στα νησιά.

Η Θεία Πρόνοια επιφυλάσσει πράγματα για τις φυλές. Αυτή επέλεξε τον Όθωνα ως βασιλέα των Ελλήνων.

Για να κατανοήσει κανείς αυτό πρέπει να είναι γνώστης του ρομαντισμού. Έχει στοιχεία ρεαλισμού και πιστεύει στην επιστροφή στο παρελθόν και σ' αυτό οφείλεται η παρουσία της λαογραφίας. Παρότι ο Φαλμεράγιερ λέει ότι δεν στηρίζεται σε πολιτικές ιδεολογίες είναι όμως πλέον γνωστό ότι ήταν υποστηρικτής της μη επιστροφής.

Η ταυτότητα ενός λαού ορίζεται με όρους πολιτισμού. Αυτόν τον τρόπο χρησιμοποιούν για να πείσουν για την εθνική μας ταυτότητα. Είναι πιο λογικό να χρησιμοποιηθεί αυτός παρά με βιολογικό τρόπο γιατί αυτό οδηγεί στο ρομαντισμό. Πολλοί υποστηρίζουν ότι δεν γίνεται κάποιος Έλληνας αλλά γεννιέται, κάτι που δεν είναι αποδεκτό γιατί γνωρίζουμε ότι υπήρχαν γάμοι από την αρχαιότητα ακόμη και μεταξύ ανθρώπων από διαφορετικές φυλές.

εθνικισμός: στον 19ο αιώνα ήταν προοδευτική ιδεολογία καθώς βοήθησε σε πολλά προοδευτικά γεγονότα.

Οι λαογράφοι έπρεπε να τακμηριώσουν ότι υπάρχει συνέχεια στον ελληνικό πολιτισμό. Συνέλεγαν στοιχεία με πρώτο μέλημα να τα συγκρίνουν με στοιχεία του αρχαίου πολιτισμού. Το πιο ατράνταχτο στοιχείο είναι η γλώσσα και τα παράγωγά της. Αυτό προσδιορίζει τη θεωρία της λαογραφίας και έχοντας τεκμηριώσει τη συνέχεια στον πολιτισμό έκαναν το ίδιο και στο χώρο.

Στο όνομα της ομοιότητας ξεχάστηκαν οι διαφορές γιατί ο τονισμός της διαφοράς στον 19ο αιώνα ήταν επικίνδυνος γιατί θα έδινε τροφή στους αντιλέγοντες.

Σημαντικός λαογράφος: Νικόλαος Πολίτης

Οι επιστήμες είναι προϊόντα συγκεκριμένων διεργασιών και είναι πολύ δύσκολο να ξεφεύγει κανείς από την εποχή του.

Η θεωρία της εθνικής συνέχειας είναι κυρίαρχη μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα.

Οι ορισμοί είναι εργαλεία που μας βοηθούν, πρέπει να είναι ανοιχτοί και να μας βοηθούν να σκεφτούμε και να μας δίνουν δυνατότητες επαναπροσδιορισμού. Όλοι πρέπει να μας δίνουν τη δυνατότητα της αναθεώρησης, διαφορετικά μας κρατούν στατικούς.

Η θεωρία της εθνικής συνέχειας χαρακτηρίζεται από μια γραμμική αντίληψη για το ιστορικό γίγνεσθαι. Δεν είναι κάτι που επινόησαν οι λαογράφοι αλλά είναι η βασική αντίληψη του 19ου αιώνα. Είναι η θεωρία του εξελικτισμού. Όλοι οι πολιτισμοί περνάνε τρία στάδια.

πρόοδος: όσο προχωράμε οδηγούμαστε στα ανώτερα στάδια του πολιτισμού. Σήμερα έχει αναιρεθεί η άποψη της γραμμικής συνέχειας (βυζαντινός πολιτισμός). Η νέα ελληνική ιδεολογία δεν χρησιμοποιεί στοιχεία του διαφωτισμού. Η εθνική πρόοδος είναι ο ακρογονιαίος λίθος και για τη λαογραφία και για την ιστοριογραφία. Το ίδιο πράγμα συμβαίνει και στο χώρο και στο χρόνο.

Μειονεκτήματα:

-γραμμική αντίληψη χρόνου

-ο χώρος έχει διαφορετικές εκφάνσεις (έχει και ομοιότητες και διαφορές)

Η συγκριτική μεθοδολογία επιστρατευόταν μόνο για τις ομοιότητες. Τα όρια του έθνους δεν ταυτίζονται με τα όρια του κράτους.

Ο νέος ελληνικός πολιτισμός ήταν απομεινάρι του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Έχει μειονεκτήματα γιατί βλέπουν τον νέο πολιτισμό ως μνημείο του λόγου του αρχαίου. Η άποψη των Ελλήνων για τους ίδιους είναι αυτό που άρεσε στους ευρωπαίους γι' αυτό και τονίστηκε η συνέχεια του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού από τον νέο.

Κλασικός ορισμός λαογραφίας: από τον Νικόλαο Πολίτη, πατέρα της ελληνικής λαογραφίας κατά τον 19ο αιώνα.

κοινωνικός βίος: τα δημοτικά ποιήματα ως τελετουργία (τραγούδια, μοιρολόγια)

ψυχικός βίος: η συμπεριφορά του ανθρώπου.

Άλλα στοιχεία πολιτισμού: υλικός βίος και άλλα. Δεν χρησιμοποιείται στον ορισμό του Πολίτη το υλικό γιατί τα ενδιαφέροντα εκείνης της εποχής αφορούσαν τη λαϊκή ψυχή αλλά και τον ιδεαλισμό και ρομαντισμό. Επομένως δεν μπορούμε να πούμε ότι στον 19ο αιώνα κυριαρχεί η ύλη. Είναι η εποχή του ιδεαλισμού. (η σχέση μεταξύ ύλης και πνεύματος)

Ο Πολίτης προτάσσει τα μνημεία του λόγου: η γλώσσα είναι αδιαμφισβήτητα στοιχείο πολιτισμού και μπορούσε έτσι να αποδείξει τη συνέχεια. Προτάσσεται ο λόγος επιπλέον για να υμνήσουν την ψυχή του λαού και αυτό εξηγεί γιατί τη λαογραφία την πήραν φιλολογικά τμήματα.